همه ما حداقل یک‌بار در مورد دندان‌های خودمان یا دندان‌های دیگران این جمله را گفته‌ایم که: جنس دندان‌هایم یا جنس دندان‌هایت خوب نیست، برای همین هم این‌قدر زود پوسیده می‌شوند و یا مثلاً این حرف که: خانواده پدری/مادری من جنس دندان‌هایشان خوب نیست و دندان‌های من هم به آنها رفته است.
اما واقعاً این گفته‌ها تا چه حد درست است؟ آیا جنس دندان با پوسیدگی آن ارتباط دارد؟ آیا وراثت در پوسیدگی دندان تأثیر می‌گذارد؟ اصلاً جنس دندان خوب و بد داریم؟ عامل پوسیدگی فقط جنس دندان است یا عوامل دیگری هم در پوسیدگی دندان دخیل هستند؟
دکتر آلاله طلوعی، متخصص دندانپزشکی کودکان در تهران، در این مقاله قصد دارد تا به‌تمامی سؤالات شما دربارة رابطه جنس دندان با پوسیدگی آن پاسخ دهد. پس تا آخر این مقاله با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
پوسیدگی دندان چیست؟
قبل از پاسخ به سؤال رابطه جنس دندان با پوسیدگی چیست؟ لازم است ابتدا به این سؤالات پاسخ دهیم که پوسیدگی دندان چیست؟ اصلاً چرا دندان پوسیده می‌شود؟ چه عواملی باعث پوسیدگی دندان می‌شود؟ و بعد از آن بررسی کنیم که جنس دندان هم جزء عوامل پوسیدگی هست یا خیر؟
تعریف پوسیدگی دندان به نقل از دانشنامۀ آزاد ویکی‌پدیا:
در این بیماری بافت سخت دندان (مینا و عاج) در اثر ترشح اسید از باکتری‌های پوسیدگی‌زا (عمدتاً استرپتوکوک موتان) مواد معدنی کلسیم و فسفر را ازدست‌داده و به‌تدریج از بین می‌روند. پوسیدگی دندان مرحله غیرقابل‌برگشت در فرایند حل‌شدن مواد معدنی مینا توسط اسید محسوب شده و درمان آن تنها از راه جایگزینی بافت سخت ازدست‌رفته دندان با مواد ترمیمی دندانپزشکی امکان‌پذیر است. اگر پوسیدگی تاج دندان به‌موقع متوقف و جایگزین نشود و پوسیدگی به پالپ دندان برسد نیاز به درمان ریشه (RCT یا عصب‌کشی) است و در موارد شدیدتر ممکن است حتی نیاز به خارج‌کردن یا اصطلاحاً کشیدن دندان باشد.
عوامل پوسیدگی دندان چیست؟
خوردن مواد قندی، اولین و سریع‌ترین پاسخی است که اغلب ما به سؤال، عامل پوسیدگی دندان چیست، می‌دهیم. خوردن مواد قندی پاسخ درستی است؛ اما پاسخ کاملی نیست. چون خوردن و وجود مواد قندی در دهان به‌تنهایی باعث پوسیدگی دندان نمی‌شود.
پوسیدگی دندانی نوعی بیماری میکروبی و قابل انتقال است؛ یعنی هم می‌تواند از یک فردبه‌فرد دیگری انتقال داده شود؛ هم می‌تواند در داخل دهان یک فرد از یک دندان به دندان دیگری منتقل شود. برای ایجاد شرایط پوسیدگی در دهان، وجود 4 مکانیسم ضروری است؛ اگر هرکدام از این موارد وجود نداشته باشند، امکان ایجاد پوسیدگی به صفر می‌رسد.
-
میزبان
سیستم دفاعی بدن ما از عوامل زیادی تشکیل شده است. یکی از عوامل سیستم دفاعی در دهان هر فرد که در برابر حمله‌ی پوسیدگی مقاومت می‌کند؛ بزاق موجود در دهان است. بعضی از شرایط مثل مواقع استرس، بیماری و مصرف داروهایی خاص باعث می‌شوند که مقاومت کلی بدن فرد کم شود، جریان بزاق کاهش پیدا کند و بدن فرد در برابر حملة پوسیدگی مستعدتر شود.
البته که فرم، شکل قرارگیری و جنس دندان‌ها در داخل فک هر فرد هم می‌تواند در ایجاد پوسیدگی مؤثر باشد که در ادامه به طور مفصل به این موضوع خواهیم پرداخت. در مواقعی که فرم و شکل قرارگیری دندان‌ها به‌گونه‌ای است که رعایت بهداشت دهان و دندان دشوار باشد دکتر آلاله طلوعی بهترین دندانپزشک کودکان در تهران، ارتودنسی دندان را برای آنها انجام می‌دهد تا از پوسیدگی احتمالی جلوگیری کند.
-
باکتری پوسیدگی‌زا
در بدن هر انسانی هم باکتری‌های مفید و هم باکتری‌های مضری وجود دارد. باکتری‌های پوسیدگی‌زا یکی از باکتری‌های مضری هستند که در دوران نوزادی، به روش‌های مختلف وارد دهان می‌شوند؛ شایع‌ترین روش آن از طریق مادر و پدر نوزاد است؛ آنها با بوسیدن نوزاد و غذادادن به او، با قاشقی که خودشان قبلاً وارد دهانشان کرده‌اند این باکتری‌ها را وارد دهان کودکشان می‌کنند و باعث پوسیدگی دندان شیری می‌شوند.
به گفته‌ی دکتر آلاله طلوعی بهترین متخصص دندانپزشکی کودکان در تهران زعفرانیه برای پیشگیری پوسیدگی زودرس نوزادی:
مهم‌ترین قدم در پیشگیری از پوسیدگی مربوط به زمانی است که کوچولوی ما به دنیا آمده است؛ در حال حاضر چهارماهه است و می‌خواهیم غذای کمکی او را شروع کنیم؛ لطفاً با قاشقی که غذا را تست می‌کنید و سرما و گرمای آن را می‌چشید؛ به کودک غذا ندهید. این کار مهم‌ترین راه انتقال باکتری پوسیدگی‌زا به دهان کودک است. لطفاً در این زمینه ما را همراهی کنید.
-
مواد قندی
منظور ما از مواد قندی فقط قند و شکری که مصرف می‌کنیم نیست؛ در بسیاری از میوه‌ها و حبوبات هم قند وجود دارد و در نتیجه برای جلوگیری از پوسیدگی نمی‌توانیم قند را به‌صورت کلی از رژیم غذایی روزانه حذف کنیم. اهمیت تغذیه در سلامت دندان کودکان و بزرگسالان امری مهم به‌حساب می‌آید. باکتری‌ها مواد قندی که روزانه مصرف می‌کنیم را تجزیه و از آنها تغذیه می‌کنند. در این فرایند تجزیه قندها، اسید تولید می‌شود که این اسید می‌تواند مینای دندان را حل کند و کم‌کم ساختار دندان را خراب و حفرة پوسیدگی ایجاد کند.
-
زمان
پوسیدگی دندان‌ها در یک‌لحظه و یک روز ایجاد نمی‌شود؛ مدت زمانی لازم است تا اسید بتواند مینای دندان را از بین ببرد. وقتی‌که شما غذا می‌خورید به‌محض اینکه مادة قندی به باکتری‌ها برسد؛ باکتری‌ها دست‌به‌کار شده و شروع به تجزیة قندها و تولید اسید می‌کنند. اینجاست که مکانیسم‌های دفاعی بدن مانند جریان بزاق وارد عمل می‌شوند؛ جریان بزاق اسید را می‌شوید و از روی دندان پاک می‌کند و محیط دندان شما را خنثی می‌کند.
شما می‌توانید با آموزش روش صحیح مسواک زدن و پاک‌کردن دو سطح از دندان‌ها به کمک نخ دندان به کودکان خود از رشد باکتری‌ها و تولید اسیدهای مخرب پوسیدگی دندان جلوگیری کنید. لطفاً برای مطالعه بیشتر به مقاله‌های مربوطه رجوع کنید.
پس همانطور که در بالا گفته شد، 4 مکانیسم اصلی و مهم برای فراهم شدن محیط پوسیدگی در دندان وجود دارد. مثلاً اگر میزبان (دندان) و باکتری وجود داشته باشند؛ اما مواد قندی فراهم نباشد، پوسیدگی اتفاق نمی‌افتد. یا اگر میزبان (دندان) و مواد قندی وجود داشته باشند؛ اما باکتری نباشد، پوسیدگی اتفاق نمی‌افتد. یا اگر هر سه شرط (میزبان، باکتری، قند) فراهم باشد؛ اما زمان کافی برای رشد باکتری‌ها و تولید اسید پوسیدگی‌زا توسط آنها وجود نداشته باشد، پوسیدگی هم در کار نخواهد بود.
و گفته شد که عواملی مانند: تغذیه نامناسب، عدم رعایت بهداشت دهان و دندان، بیماری لثه، وجود دندان‌های کج که تمیزکردن آنها سخت‌تر است، سیگارکشیدن، مصرف داروهایی مانند داروهای بیماری آسم که باعث خشکی دهان می‌شوند، واردشدن ضربه‌های شدید به دندان‌ها، هرکدام به نوبه خود و با کمک به این 4 شرط اصلی، شرایط پوسیدگی دندان‌ها را فراهم می‌کنند.
رابطه پوسیدگی دندان با ژنتیک چیست؟
ژنتیک مسبب اغلب (نه همه) مشکلات و بیماری‌هایی است که به آنها مبتلا می‌شویم. ژن‌هایی که از والدینمان به ما منتقل می‌شوند، نقش بسیار مهمی در خصوصیات و ویژگی‌های ما دارند. در مشکلات دهان و دندان هم مانند دیگر ابعاد وجودی ما، ژن‌ها نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند.
همانطور که در بالا هم گفته شد، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های دهان و دندان پوسیدگی دندان‌ها است که بعضی از افراد عامل آن را به ژنتیک و ارث ربط می‌دهند. اما در واقع ما پوسیدگی دندان‌هایمان را به طور مستقیم از والدین و اجداد خود به ارث نمی‌بریم؛ بلکه ما زمینه‌ی بروز این مشکل را به ارث برده و احتمال دارد بیشتر از دیگران به آن دچار شویم.
زمینه ی بروز پوسیدگی دندان مانند: جنس دندان‌ها، شلوغی دندان‌ها، کج بودن استخوان دندان‌ها، رشد کردن دندان‌های بزرگ، کوچک بودن استخوان فک، بالابودن فک پایین یا بالا و بسیاری از مشکلاتی که همه آنها می‌توانند در به‌وجودآمدن شرایط پوسیدگی دندان نقش پررنگی داشته باشند.
رابطه جنس دندان با پوسیدگی چیست؟
اما سؤال دیگری هم وجود دارد که اگر جنس دندان یک نفر بد باشد دندان‌هایش بیشتر خراب می‌شود؟
در جواب این سؤال‌ها باید بگوییم که بله جنس دندان‌ها و مخصوصاً میزان مقاومت مینای دندان در پوسیده شدن آنها تأثیر دارد؛ اما اگر یک فرد (چه کودک و چه بزرگسال) بهترین جنس دندان را هم داشته باشد؛ اما بهداشت دهان و دندان را رعایت نکند و رژیم مواد قندی مناسبی هم نداشته باشد تا با کمک آنها رشد میکروب‌های دهان را کم و کنترل کند، باز هم پوسیدگی اتفاق می‌افتد. اما حتی اگر جنس دندان خیلی خوب نباشد هم با کنترل مصرف مواد قندی و رعایت بهداشت می‌توان از پوسیدگی پیشگیری کرد.
پس اگرچه که ما جنس دندان را به ارث می‌بریم؛ اما نمی‌توانیم در مورد پوسیدگی دندان، والدین و اجداد خود را سرزنش کنیم، چون پوسیدگی بیماری قابل پیشگیری است. همانطور که در هر دو حالت بالا گفتیم (حالت جنس دندان خوب و حالت جنس دندان نسبتاً خوب)، رعایت بهداشت و کنترل مصرف مواد قندی نکتۀ مشترک در هر نوع جنس دندانی برای پیشگیری از پوسیدگی است.
نشانه‌های پوسیدگی دندان‌ها چیست؟
همه‌ی بیماری‌ها قبل از اینکه شدت پیدا کنند علائم و نشانه‌هایی دارند. بیماری‌های دهان و دندان هم مانند دیگر بیماری‌ها دارای علائم و نشانه‌هایی هستند که لازم است با دیدن آنها فوراً باید به دندانپزشک مراجعه و آن را درمان کنید. یکی از نشانه‌های بارز و اولیه در پوسیدگی دندان، تغییر رنگ دندان یعنی تبدیل رنگ دندان به رنگ قهوه‌ای و زرد است. علاوه بر این مورد علائم زیر هم در زمانی که دندان‌ها شروع به پوسیدگی می‌کنند ممکن است وجود داشته باشد:
-
- درد هنگام غذا خوردن
- بوی بد دهان
- گیرکردن مواد غذایی در بین دندان‌ها
- سوراخ شدن دندان در محل پوسیدگی
- درد گرفتن دندان وقتی آنها را روی‌هم فشار می‌دهیم
پیشگیری و درمان پوسیدگی دندان
قطعاً پیشگیری بهترین راه جلوگیری از پوسیدگی دندان است؛ اما در مواقعی که پوسیدگی اتفاق افتاده است هم با مراجعه به‌موقع به دندانپزشک می‌توانید درمان‌های لازم را برای بهبود حال دندان‌هایتان انجام دهید. در ادامه به چند مورد از راه‌های پیشگیری و درمان پوسیدگی دندان پرداخته‌ایم که شامل:
-
- پیگیری و رجوع منظم به دندانپزشکی
- رژیم غذایی مناسب برای کنترل مصرف مواد قندی
- رعایت بهداشت دهان و دندان
- فلوراید تراپی دندان
- پرکردن: درمان اصلی پوسیدگی دندان است و با نام ترمیم هم شناخته می‌شود.
- جرم‌گیری و برساژ دندان
- عصب‌کشی دندان
- کشیدن دندان
- استفاده از شیارپوش دندان (فیشور سیلانت)
در آخر آیا جنس دندان در پوسیدگی مهم است یا خیر؟
در این مقاله قبل از پاسخ به سؤال رابطه جنس دندان با پوسیدگی چیست؟ به تعریف پوسیدگی، مکانیسم ایجاد پوسیدگی، تأثیر ژنتیک و مخصوصاً به ارث رسیدن جنس دندان پرداختیم. در آخر باید بگوییم که جنس و ساختار شیمیایی دندان افراد با هم متفاوت است و این جنس متفاوت تا حد زیادی تحت‌تأثیر ژن‌هایی هستند که از والدین و اجدادمان به ما به ارث می‌رسند.
اما همه‌ی ماجرا این نیست، درست است که ما زمینه‌ی بروز پوسیدگی دندان را به ارث می‌بریم و احتمال دارد بیشتر از دیگران به دچار پوسیدگی و مشکلات دندانی شویم. اما پوسیدگی بیماری قابل پیشگیری است و نکته مهم در هر نوع جنس دندانی رعایت رژیم مواد قندی و بهداشت دهان و دندان است تا بتوانیم رشد باکتری‌های پوسیدگی‌زا را کنترل کنیم. قطعاً با داشتن بهترین جنس و ساختار شیمیایی دندان هم از اسید تولید شده توسط باکتری‌های پوسیدگی‌زا در امان نخواهید بود.
با مراجعه منظم به دندانپزشک می‌توانید از دندان‌های خود و کودک دلبندتان بهترین مراقبت را انجام دهید. پیشنهاد ما برای پی‌بردن به بهترین زمان مراجعه اولیه کودک به دندانپزشکی، مطالعه مقاله مربوط به این موضوع است و برای معاینه و مشورت با دکتر آلاله طلوعی، متخصص دندانپزشکی کودک تحت بیهوشی در تهران زعفرانیه تماس با شماره ۰۹۱۰۱۳۷۲۸۲۰ است.
